Hiệu ứng Chấm Xanh là gì?

Hiệu ứng Chấm Xanh (Blue Dot Effect) đề cập đến xu hướng con người nhận thức một thứ nào đó là phổ biến hoặc quan trọng hơn khi thực tế nó trở nên ít xuất hiện hơn.

Trong một nghiên cứu, những người tham gia được cho xem các chấm có nhiều màu sắc khác nhau và được yêu cầu xác định chấm màu xanh. Khi số lượng chấm xanh giảm dần, họ bắt đầu nhầm lẫn chấm màu tím thành màu xanh, dẫn đến việc đánh giá quá cao sự xuất hiện của chấm xanh.

Hiệu ứng này cho thấy một thiên kiến nhận thức quan trọng: khi bộ não đã quen với việc phát hiện một thứ gì đó, nó vẫn tiếp tục làm vậy—ngay cả khi thứ đó không còn phù hợp nữa. Thiên kiến này có thể dễ dàng ảnh hưởng đến cách chúng ta nhìn nhận hành vi, lời nói hoặc cảm xúc trong các mối quan hệ và tương tác xã hội.

Hiệu Ứng Chấm Xanh: Vì Sao Chúng Ta Luôn Tìm Kiếm Vấn Đề?

Độc lập tài chính hoặc tự do tài chính sẽ không giải quyết mọi vấn đề trong cuộc sống. Chúng ta sẽ không bao giờ "đạt đến đích." Chúng ta sẽ không bao giờ đạt đến sự hoàn hảo. Một nghiên cứu có sức ảnh hưởng vào năm 2018, được đặt biệt danh là Hiệu Ứng Chấm Xanh (thay cho tên gọi dài dòng hơn là sự thay đổi khái niệm do tần suất xuất hiện), giúp chúng ta hiểu được xu hướng của tâm trí trong việc tìm kiếm vấn đề, ngay cả khi không có vấn đề nào tồn tại. Kết quả nghiên cứu này có ý nghĩa rộng lớn đối với cả cá nhân và xã hội đang phát triển.

Tại Sao Chúng Ta Thấy Chấm Xanh Ở Khắp Nơi?

Trong nghiên cứu năm 2018, một nhóm các nhà nghiên cứu do Harvard dẫn đầu đã yêu cầu những người tham gia (không bị mù màu) xác định các chấm màu xanh trong hàng ngàn chấm có màu dao động từ xanh đến tím. Trong thí nghiệm, các chấm này lần lượt xuất hiện trên màn hình máy tính—chấm xanh, chấm tím và các sắc thái trung gian.

Trong 200 lần thử nghiệm đầu tiên, những người tham gia xác định chính xác tỷ lệ gần như bằng nhau giữa chấm xanh và chấm tím. Nhưng khi nghiên cứu tiếp diễn, các nhà nghiên cứu giảm số lượng chấm xanh và thay thế bằng nhiều sắc thái khác nhau của màu tím. Điều thú vị là những người tham gia bắt đầu xác định các chấm tím phổ biến hơn là màu xanh. Ngay cả khi các nhà nghiên cứu cảnh báo rằng tỷ lệ màu sắc sẽ thay đổi, người tham gia vẫn tiếp tục nhìn nhận các chấm tím là xanh. Khái niệm về màu xanh của họ đã mở rộng để bao gồm cả một số sắc thái của màu tím.

Các nhà nghiên cứu thậm chí đã cung cấp tiền thưởng để khuyến khích sự nhất quán trong cách phân loại. Nhưng điều đó cũng không thay đổi kết quả. Những người tham gia vẫn xác định sai màu sắc, nhìn thấy chấm xanh ngay cả khi thực tế chỉ có chấm tím.

Mở Rộng Nghiên Cứu

Nếu chỉ nói về màu sắc thì có gì quan trọng? Nếu tôi nhìn vào một màn hình với hàng ngàn chấm màu, chắc chắn mắt sẽ bị đánh lừa bởi sự nhàm chán. Để làm rõ hơn, các nhà nghiên cứu đã thêm vào thí nghiệm những yếu tố phức tạp hơn: họ yêu cầu người tham gia đánh giá hình ảnh khuôn mặt con người và các đề xuất nghiên cứu giả tưởng. Kết quả trở nên đáng lo ngại hơn.

Tương tự như cách các chấm tím thay thế các chấm xanh, các nhà nghiên cứu đã thay thế những khuôn mặt đáng sợ bằng khuôn mặt không đe dọa, và thay thế những đề xuất nghiên cứu phi đạo đức bằng các đề xuất đạo đức. Điều này dẫn đến một hệ quả đáng chú ý: khi nhìn thấy khuôn mặt vô hại, những người tham gia vẫn có xu hướng cho rằng đó là khuôn mặt đe dọa. Khi được trình bày các đề xuất nghiên cứu đạo đức, họ lại coi chúng là phi đạo đức.

Các nhà nghiên cứu kết luận rằng có lẽ chúng ta nghĩ một vấn đề vẫn còn tồn tại ngay cả khi nó đã trở nên ít phổ biến hơn.

Chúng ta tìm kiếm các mối đe dọa và vấn đề ngay cả khi đang sống trong môi trường an toàn và thoải mái.

Nghịch Lý Của Tiến Bộ (Paradox Of Progress)

Hiệu Ứng Chấm Xanh cho thấy rằng chúng ta có xu hướng tìm kiếm vấn đề, bất kể môi trường xung quanh có an toàn và đầy đủ đến đâu. Các nhà nghiên cứu gọi hiện tượng này là sự thay đổi khái niệm do tần suất xuất hiện. Nghiên cứu này giúp chúng ta hiểu được mối quan hệ phức tạp giữa con người và sự tiến bộ.

Tiến Bộ Xã Hội

Trong cuốn Enlightenment Now, nhà tâm lý học Steven Pinker lập luận thuyết phục rằng nhân loại đã có những bước tiến vĩ đại giúp cải thiện điều kiện sống trên toàn cầu: các tiến bộ khoa học kể từ Thời đại Khai sáng đã làm giảm đáng kể sự đau khổ của con người trong 200-300 năm qua. Tỷ lệ tử vong do bệnh tật, nạn đói, hay xung đột vũ trang đã giảm mạnh. Việc theo đuổi lý trí, khoa học và chủ nghĩa nhân văn đã tạo ra sự giàu có dồi dào, giảm nghèo đói, lan tỏa tư tưởng dân chủ, và thậm chí còn giúp giảm thiểu tác động môi trường trong những thập kỷ gần đây.

Tuy nhiên, các chỉ số khách quan về hạnh phúc và sức khỏe tinh thần không hề cải thiện đáng kể. Nhà tâm lý học Martin Seligman, cha đẻ của tâm lý học tích cực, cho rằng chỉ những ai bị che mắt bởi định kiến mới không nhận ra tác động tích cực của tiến bộ nhân loại.

Dù vậy, vẫn còn nhiều vấn đề nghiêm trọng. Hàng triệu người vẫn chịu đau khổ và tổn thương. Chiến tranh vẫn đang diễn ra khi tôi gõ những dòng này. Nhưng xét một cách tổng thể, mức độ và phạm vi của đau khổ đã giảm, trong khi điều kiện để con người phát triển ngày càng nhiều hơn.

Hiệu Ứng Chấm Xanh cho thấy chúng ta có khuynh hướng bi quan. Chúng ta thường bỏ qua sự tiến bộ liên tục và chỉ tập trung vào tin tức tiêu cực mới nhất. Khi những vấn đề lớn được giải quyết, những vấn đề nhỏ trở thành vấn đề lớn.

Khi chúng ta giải quyết được những vấn đề lớn, các vấn đề nhỏ trở nên quan trọng hơn. Nói cách khác, cuộc sống của chúng ta càng tốt đẹp, thì những điều khiến ta phàn nàn càng trở nên nhỏ nhặt. Chúng ta luôn duy trì một mức kỳ vọng mặc định về đau khổ và khó khăn. Khi không còn đau đớn hay bạo lực rõ ràng, chúng ta bắt đầu tìm kiếm những dấu hiệu yếu hơn của đau khổ và khó khăn. Đó là lý do tại sao bỗng nhiên ai cũng bị coi là "độc hại".

Càng sống tốt, những điều khiến ta phiền lòng càng trở nên nhỏ nhặt hơn.

Ngay cả khi tiến bộ đang diễn ra khắp nơi, những câu chuyện bi quan về sự suy thoái, bất ổn và đau khổ vẫn thống trị tâm trí tập thể của chúng ta—bất kể quan điểm chính trị của ta là gì. Những "chấm tím" của tiến bộ bị biến thành "chấm xanh" của khó khăn.

Những người thành công về tài chính hoặc nghề nghiệp hiếm khi cảm thấy hạnh phúc hơn một cách rõ ràng. Một trong những tập yêu thích của tôi trong podcast The Happiness Lab with Laurie Santos là về triệu phú bất hạnh.

Chúng ta luôn tìm kiếm mối đe dọa và vấn đề, dù môi trường xung quanh có an toàn và thoải mái đến đâu.

Càng có nhiều của cải, chúng ta càng cảm thấy mình chưa đủ.

Nếu một trang web tải lâu hơn hai giây, bạn có xu hướng sẽ thoát ngay. Nhưng vào cuối những năm 90, bạn không biết rằng mọi người từng vui sướng chờ mất 10 phút để kết nối internet.

Càng leo cao trên thang danh vọng, chúng ta càng muốn có một chiếc thang cao hơn.

Hiệu ứng Chấm Xanh Ảnh Hưởng Đến Mối Quan Hệ Của Bạn Như Thế Nào?

Kết Luận

Hãy thừa nhận khuynh hướng bi quan của chúng ta. Bi quan ở mức độ vừa phải là cần thiết để giải quyết các vấn đề thực tế. Nhưng bi quan cực đoan có thể che mờ cơ hội thay đổi.

Không quan trọng cuộc sống tốt đẹp đến đâu, chúng ta vẫn sẽ tìm ra vấn đề. Hiệu Ứng Chấm Xanh là một phản ứng tiến hóa giúp tổ tiên chúng ta tồn tại trong một thế giới đầy đau khổ. Nhưng sự thất bại là một lời tiên tri tự hoàn thành.

Một cuộc sống đáng sống không phải là loại bỏ vấn đề, mà là tạo ra những vấn đề tốt hơn. Hôm nay, chúng ta dành thời gian để trân trọng những vấn đề mới và tốt hơn của mình.

Phạm Tuệ Linh
TIGO Story

 

A A A A

[{"displaySettingInfo":"[{\"isFullLayout\":false,\"layoutWidthRatio\":\"\",\"showBlogMetadata\":true,\"showAds\":true,\"showQuickNoticeBar\":true,\"includeSuggestedAndRelatedBlogs\":true,\"enableLazyLoad\":true,\"quoteStyle\":\"3\",\"bigHeadingFontStyle\":\"1\",\"postPictureFrameStyle\":\"1\",\"isFaqLayout\":false,\"isIncludedCaption\":false,\"faqLayoutTheme\":\"1\",\"isSliderLayout\":false}]"},{"articleSourceInfo":"[{\"sourceName\":\"\",\"sourceValue\":\"\"}]"},{"privacyInfo":"[{\"isOutsideVietnam\":false}]"},{"tocInfo":"[{\"isEnabledTOC\":true,\"isAutoNumbering\":false,\"isShowKeyHeadingWithIcon\":false}]"},{"bannerInfo":"[{\"isBannerBrightnessAdjust\":false,\"bannerBrightnessLevel\":\"\",\"isRandomBannerDisplay\":true}]"},{"termSettingInfo":"[{\"showTermsOnPage\":true,\"displaySequentialTermNumber\":true}]"}]

Khám phá thêm các chủ đề sau