Hiệu ứng Barnum (hoặc hiệu ứng Forer hay ít phổ biến hơn là hiệu ứng Barnum–Forer,) là hiện tượng các cá nhân đánh giá cao những mô tả riêng về tính cách họ, nhưng thực ra lại không cụ thể và đúng với nhiều người. Hiệu ứng này có thể giải thích một phần nguyên nhân gây ra sự phổ biến của những niềm tin và hành vi huyền bí như chiêm tinh, bói toán, xem tướng và một số bài kiểm tra tính cách (trắc nghiệm tính cách).

Nhà tâm lý học Paul Meehl là người đầu tiên sử dụng thuật ngữ "Hiệu ứng Barnum", trong bài tiểu luận Wanted - A Good Cookbook của mình. Ông dùng cụm từ này vì thấy có sự tương đồng giữa những nhận định tính cách mơ hồ trong các bài kiểm tra tâm lý "giả thành công" và những màn trình diễn của Phineas Barnum.

Hiệu ứng Barnum là gì?

Hiệu ứng Barnum là một hiện tượng tâm lý phổ biến trong đó các cá nhân đưa ra đánh giá có độ chính xác cao cho những mô tả về tính cách của họ được cho là dành riêng cho họ, nhưng thực tế lại rất mơ hồ. và đủ tổng quát để áp dụng cho nhiều người. Hiệu ứng này là một loại thiên kiến nhận thức (cognitive biases). The Barnum effect, also called the Forer effect or, less commonly, the Barnum–Forer effect, is a common psychological phenomenon whereby individuals give high accuracy ratings to descriptions of their personality that supposedly are tailored specifically to them, yet which are in fact vague and general enough to apply to a wide range of people.

Hiệu ứng Barnum xảy ra do xu hướng vốn có của bộ não chúng ta là gắn ý nghĩa cá nhân vào những tuyên bố chung chung. Đặc biệt, những nhận xét tích cực đương nhiên được người bình thường chấp nhận nhiều hơn vì có liên quan đến họ, trong khi những nhận xét chỉ trích được coi là ít liên quan hơn.

Ví dụ về Hiệu ứng Barnum bao gồm lá số tử vi, bài kiểm tra tính cách trực tuyến và những căn bệnh tưởng tượng. Một yếu tố góp phần tạo nên Hiệu ứng Barnum là sự xác nhận chủ quan, xu hướng đặt niềm tin vào cảm xúc cá nhân hơn là sự thật khách quan.

Tại sao mọi người nghĩ rằng những mô tả tính cách chung trong lá số tử vi, câu đố trên mạng, v.v. là áp dụng đặc biệt cho họ?

Hiệu ứng Barnum - một dạng thao túng tâm lý điển hình

Những người bói toán đưa ra mô tả đúng với đại đa số, nhưng khách hàng tưởng “lời phán" chỉ dành cho mình, và người xem bói đang “đọc vị" mình bằng khả năng tâm linh và cả cơ sở khoa học (dựa trên nền tảng tri thức và kinh nghiệm của thân chủ). Nhờ đó, khách hàng càng dễ bị thuyết phục bởi những “lời phán" tiếp theo sau đó và xem nhẹ những lỗi sai nhỏ có thể có.

Hiệu ứng Barnum ảnh hưởng đến chúng ta như thế nào?

Hiệu ứng này khiến chúng ta:

• Cho rằng những nhận xét tiêu cực không đúng với mình.
• Nghiêng về những phát biểu xu nịnh, tập trung vào điểm tích cực, bỏ qua hoặc giảm nhẹ điểm tiêu cực.

Hiệu ứng Barnum tốt hay xấu?

Giống như mọi sự vật hiện tượng khác, hiệu ứng Barnum cũng có 2 mặt đối lập. Hiệu ứng này chỉ thể hiện mặt tiêu cực khi chúng ta tin tưởng mọi thứ mù quáng, mà thiếu suy xét đến những yếu tố khác. Tin tưởng mù quáng khiến chúng ta phớt lờ những cảm xúc tiêu cực, dẫn đến bảo thủ và thiên kiến nhận thức. Chúng ta đánh giá sai về khả năng của bản thân ở thời điểm này. Chúng ta chối bỏ bản ngã để theo đuổi hình mẫu định sẵn dù chúng không phù hợp.

Ngoài mặt tiêu cực như đã kể ở trên, hiệu ứng Barnum đem lại lợi ích cho marketing và khảo sát thị trường, và có tác dụng cổ vũ chúng ta trong cuộc sống. 

Hiệu ứng Barbum sử dụng rộng rãi trong đời sống với nhiều hình thức khác nhau. Việc sử dụng hiệu ứng này có thể là vô tình hay có chủ đích, phục vụ cho một mục đích nào đó.

Những trường hợp sử dụng hiệu ứng này có thể kể đến như:

• Xem tử vi, bói bài, xem chỉ tay
• Trắc nghiệm tính cách trên mạng
• Phỏng vấn nhân sự (bài test online)
• Phân tích thị trường
• Tìm hiểu thị hiếu khách hàng
• Khảo sát marketing
• Truyền thông và quảng cáo

Trong thương mại hàng hóa, hiệu ứng Barnum giúp nhãn hàng kết nối chặt chẽ với khách hàng, gia tăng lòng trung thành với thương hiệu và giữ chân khách hàng lâu hơn.

Áp dụng hiệu ứng Barnum hợp lý mang đến những lợi ích nhất định. Tuy nhiên để đạt được hiệu quả, chúng ta cần hiểu rõ cơ chế hoạt động của nó.

Để tạo ra hiệu ứng Barnum, chúng ta cần chú ý đến 3 yếu tố là:

• Lòng tin giữa người với người
• Cách thức khiến đối tượng tin vào điều bạn nói
• Tìm cách giữ niềm tin lâu dài.

Làm sao để tránh tác động tiêu cực của hiệu ứng Barnum?

Hiệu ứng Barnum có cả 2 mặt tốt và xấu. Chúng ta đón nhận mặt tốt vì xem thông (lá bài tử vi) như một nguồn năng lượng tích cực mỗi dịp năm mới xuân về, nhưng chúng ta tuyệt đối không tin mù quáng, ví dụ như: lá tử vi nói rằng năm nay bạn sẽ có bạn trai/bạn gái, điều này không có nghĩa là bạn không cần làm gì, tự khắc sẽ có người ấy xuất hiện và thương mình!

Hiệu ứng Barnum thành lập dựa trên sự cả tin, cảm giác thỏa mãn của con người. Do đó, hãy thực hiện những cách sau để bạn tránh rơi vào cái bẫy của hiệu ứng Barnum:

A A A A

[{"displaySettingInfo":"[{\"isFullLayout\":false,\"layoutWidthRatio\":\"\",\"showBlogMetadata\":true,\"showAds\":true,\"showQuickNoticeBar\":true,\"includeSuggestedAndRelatedBlogs\":true,\"enableLazyLoad\":true,\"quoteStyle\":\"3\",\"bigHeadingFontStyle\":\"1\",\"postPictureFrameStyle\":\"2\",\"isFaqLayout\":true,\"isIncludedCaption\":true,\"faqLayoutTheme\":\"1\",\"isSliderLayout\":false}]"},{"articleSourceInfo":"[{\"sourceName\":\"\",\"sourceValue\":\"\"}]"},{"privacyInfo":"[{\"isOutsideVietnam\":false}]"},{"tocInfo":"[{\"isEnabledTOC\":true,\"isAutoNumbering\":false,\"isShowKeyHeadingWithIcon\":false}]"},{"termSettingInfo":"[{\"showTermsOnPage\":true,\"displaySequentialTermNumber\":true}]"}]

[{"LocalizationCommonClickToOpen":"Xem bản diễn giải tiếng Anh","LocalizationCommonClickToClose":"Đóng"}]

Khám phá thêm các chủ đề sau