Ronald Wayne, người đồng sáng lập ít được biết đến của Apple, từng sở hữu 10% cổ phần tại công ty máy tính hiện trị giá 3.000 tỷ USD này. Ông bán phần sở hữu của mình chỉ 12 ngày sau khi Apple ra đời với giá 800 USD và từng tuyên bố không hối tiếc. Tuy nhiên, nếu giữ lại, phần cổ phần đó ngày nay có thể trị giá từ 75 đến 300 tỷ USD.

Trong các sách lịch sử, Steve Jobs và Steve Wozniak thường được nhắc đến như hai thiên tài bỏ học đại học để sáng lập Apple vào năm 1976. Nhưng trong 12 ngày đầu tiên của Apple, còn có một nhân vật thứ ba – Ronald Wayne – đóng vai trò then chốt trong việc hình thành công ty.

Vai trò ban đầu của Ronald Wayne

Lúc đó, Wayne ngoài 40 tuổi và đang làm việc tại công ty điện tử Atari. Là bạn thân của Jobs, ông giúp thuyết phục Wozniak chính thức ra mắt Apple. Là người có tư duy tổ chức và thận trọng, Wayne là người soạn hợp đồng thành lập công ty. Ông được chia 10% cổ phần, trong khi Jobs và Wozniak mỗi người nắm giữ 45%.

Tuy nhiên, chưa đầy hai tuần sau, Wayne đã rút tên khỏi hợp đồng – một quyết định có lẽ là cơ hội tài chính bị bỏ lỡ lớn nhất trong lịch sử.

Wayne bán cổ phần với giá 800 USD và sau đó nhận thêm 1.500 USD để từ bỏ hoàn toàn quyền lợi với công ty. Nếu giữ lại, cổ phần 10% ấy giờ đây có thể trị giá hàng trăm tỷ USD, khi Apple đã đạt vốn hóa thị trường 3.000 tỷ USD.

Tất nhiên, khi các nhà đầu tư mới tham gia và Apple lên sàn, cổ phần của Jobs và Wozniak cũng bị pha loãng theo thời gian – điều có thể xảy ra với Wayne nếu ông tiếp tục đồng hành.

Vì sao Ronald Wayne rút lui?

Quyết định của Wayne có thể bị xem là thiếu tầm nhìn khi nhìn lại, nhưng tại thời điểm đó, ông 41 tuổi và đang lo lắng cho sự an toàn tài chính cá nhân.

Trong những ngày đầu, Jobs vay 15.000 USD để sản xuất lô hàng 50–100 chiếc máy tính theo đơn đặt hàng từ Byte Shop – một cửa hàng bán lẻ nổi tiếng là thường xuyên không thanh toán đúng hạn. Wayne nhớ lại trong một cuộc phỏng vấn với Business Insider năm 2017:

“Nếu chúng tôi không được thanh toán, làm sao trả lại 15.000 USD? Jobs và Wozniak thì không có đồng nào dính túi. Trong khi tôi có nhà, xe, và tài khoản ngân hàng – tức là nếu có chuyện gì, tôi là người phải gánh nợ.”

Nỗi sợ khác: sự nghiệp bị đóng băng

Không chỉ vì tài chính, Wayne còn sợ đánh mất sự nghiệp. Jobs và Wozniak khi ấy trẻ, đầy năng lượng và sáng tạo. Ông – người lớn tuổi nhất – cảm thấy mình sẽ bị bỏ lại phía sau:

“Nếu tôi ở lại Apple, tôi có thể sẽ trở thành người giàu nhất nghĩa trang,” Wayne chia sẻ với CNN.

“Tôi biết mình đang đứng trong cái bóng của những gã khổng lồ và sẽ không bao giờ có được một dự án riêng. Tôi sẽ kết thúc trong phòng tài liệu, sắp xếp giấy tờ trong suốt 20 năm – đó không phải là tương lai tôi mong muốn.”

Về sau, Wayne thừa nhận ông không hối tiếc, dù đôi khi ước gì mình không phải lo chuyện tiền nong. Ông sống dựa vào tiền thuê nhà và lương hưu xã hội hàng tháng.

“Tôi chưa bao giờ giàu, nhưng cũng chưa bao giờ đói.”

Bài học quản trị rủi ro từ câu chuyện của Ronald Wayne

1. Rủi ro tài chính cá nhân và pháp lý: Trong giai đoạn khởi nghiệp, sự tách biệt giữa tài sản cá nhân và tài sản công ty là rất mỏng manh. Wayne sợ phải gánh nợ thay cho hai người bạn đồng sáng lập. Đây là bài học về quản trị rủi ro cá nhân, và tầm quan trọng của việc cấu trúc pháp lý đúng đắn để hạn chế trách nhiệm cá nhân (ví dụ: thành lập công ty trách nhiệm hữu hạn từ đầu).

2. Tư duy "an toàn" vs. "tăng trưởng": Wayne đại diện cho tư duy an toàn, ổn định – rất cần thiết để giảm thiểu rủi ro trong kinh doanh. Tuy nhiên, chính điều này lại khiến ông bỏ lỡ tiềm năng tăng trưởng phi thường. Đây là ví dụ điển hình cho mâu thuẫn giữa người giỏi trong việc đánh giá rủi ro và người giàu vì dám đánh đổi.

3. Tư duy ngắn hạn vs. dài hạn: Wayne hành động theo logic ngắn hạn và thực tế tài chính. Nhưng Jobs và Wozniak nhìn về bức tranh dài hạn, chấp nhận rủi ro cực lớn để đổi lấy tiềm năng lớn hơn.

Người giỏi và người giàu – khác nhau ở đâu?

• Người giỏi như Wayne thường đưa ra quyết định hợp lý dựa trên logic, kinh nghiệm và sợ mất những gì đang có.
• Người giàu như Jobs và Wozniak thường hành động dựa trên tầm nhìn lớn và lòng tin vào tương lai, chấp nhận thất bại để đổi lấy cơ hội đột phá.

Câu chuyện của Ronald Wayne không chỉ là bài học lịch sử kinh doanh, mà còn là ví dụ điển hình cho câu hỏi:"Bạn muốn an toàn hay bạn muốn đột phá?"