Quy luật triệt tam: Kẻ thù của sự mập mờ hay là công lý của tư duy?
Last updated: July 10, 2025 Xem trên toàn màn hình
Recommended for you
- 15 Apr 2023
Nghịch lý từ câu chuyện “một chén gạo dưỡng ơn, một đấu gạo gây thù” 673 - 12 Mar 2024 Khám Phá Triết Học: Hai Nguyên Lý Cơ Bản và Những Quy Luật Đằng Sau Sự Phát Triển 606
- 18 Jul 2020 Lợi ích cận biên (Marginal Utility) là gì? Qui luật lợi ích cận biên giảm dần 595
- 10 Sep 2024 Cây dừa giữa giông bão: Bình tĩnh sống giữa trạng thái “VUCA” 513
- 09 Aug 2022 Hiệu ứng “rắn hổ mang” (Cobra effect): Khi giải pháp trở thành vấn đề, tưởng vui lại hóa xui 481
- 12 Jun 2022 Marcus Aurelius: Hạnh phúc phụ thuộc vào chất lượng của những suy nghĩ 441
- 22 May 2022 Tư duy ngoài hộp (Thinking out of box) là gì? Tại sao quan trọng với sự phát triển của doanh nghiệp? 412
- 02 Oct 2023 Ngôi Chùa Trăm Năm và Viên Gạch Vỡ: Bài Học Thấm Thía Về Lỗi Nhỏ Trong Bức Tranh Lớn 233
- 15 Mar 2024 Tê liệt vì suy nghĩ quá nhiều (Analysis Paralysis) là gì? 210
- 10 Sep 2024 Tại sao những thứ chúng ta muốn lại ít khi có được? 196
- 01 Sep 2023 Định luật Goodhart và định luật Campbell - Nghịch lý về thành tích 192
- 03 Sep 2020 Hiệu ứng rắn hổ mang, Luật Goodhart, Campbell & Chuyện thi cử 191
- 09 Jan 2025 10 Nghịch Lý Cuộc Sống Từ Phim Upstream (nghịch hành nhân sinh): Đối Mặt Rủi Ro Trong Thời Đại VUCA 167
- 16 Feb 2024 Nghịch lý của sự hoàn hảo: AI có thể quá tốt để sử dụng? 164
- 11 Sep 2020 Nghịch lý kinh doanh tại Mỹ: Chăm sóc khách hàng không tốt, nhưng công ty lại lãi lớn 137
- 01 May 2025 Vì Sao Các Cửa Hàng Trung Quốc Không Vội Vã Phục Vụ Khách Hàng? 78
- 29 Dec 2024 Phí Phạm Không Phải Lúc Nào Cũng Xấu – Đây Là Lý Do Tại Sao! 72
- 17 Apr 2025 "False dilemma" là gì? 59
- 17 Aug 2025 Giải mã 50+ thuật ngữ Khắc Kỷ: Điều gì khiến Khắc Kỷ tồn tại hơn 2.000 năm mà vẫn được giới trẻ tìm đến? 13
Quy Luật Triệt Tam Là Gì?
Định nghĩa: Quy luật triệt tam phát biểu rằng: Một mệnh đề chỉ có thể đúng hoặc sai, không có khả năng thứ ba. Không tồn tại "nửa đúng nửa sai", hay "đúng trong một phần" trong logic hai giá trị.
Ví dụ: Câu "Hôm nay trời mưa" chỉ có thể đúng hoặc sai. Không có chuyện "vừa đúng vừa sai" trong cùng một hoàn cảnh, tại cùng một thời điểm.
Vai Trò Của Logic Hai Giá Trị
Logic hai giá trị là hệ thống tư duy mà mỗi phát biểu chỉ có hai giá trị: đúng (True) hoặc sai (False). Đây là loại logic phổ biến nhất trong tư duy hàng ngày, toán học, lập trình, và triết học cổ điển.
Ví dụ thực tế:
- Trong lập trình: Một biến boolean chỉ nhận giá trị
truehoặcfalse. - Trong câu hỏi trắc nghiệm đúng/sai: Bạn không thể chọn "câu trả lời thứ ba".
Quy Luật Triệt Tam Không Cho Biết Đúng Hay Sai – Chỉ Xác Lập Tính Nhị Phân
Điều quan trọng cần hiểu: Quy luật triệt tam không nói mệnh đề nào là đúng, mà chỉ khẳng định nó hoặc đúng, hoặc sai.
Ví dụ: Câu: “Có người ngoài hành tinh từng đến Trái đất.”
→ Chúng ta chưa có bằng chứng rõ ràng, nhưng về logic, câu này chỉ có thể đúng hoặc sai, chứ không có phương án trung gian như "có thể đúng", "nửa đúng", hay "cũng đúng cũng sai".
Quy Luật Triệt Tam Trong Giao Tiếp và Phản Biện
Quy luật này buộc con người phải trả lời dứt khoát, không mập mờ. Trong giao tiếp, điều này giúp tránh né sự lấp lửng và thiếu trung thực.
Ví dụ thực tế:
Nhà tuyển dụng hỏi: “Bạn có biết tiếng Anh không?”
→ Câu trả lời hợp lệ: “Có” hoặc “Không”.
→ Các câu như: “Tôi đang học”, “Cũng tạm”, hay “Còn tùy tình huống” không mang giá trị logic rõ ràng, và vi phạm tinh thần của quy luật triệt tam.
Ứng Dụng Trong Logic và Toán Học: Phương Pháp Phản Chứng
Quy luật triệt tam là nền tảng của phương pháp phản chứng – một cách chứng minh gián tiếp trong toán học và logic.
Cách làm:
- Giả sử một mệnh đề là sai, rồi suy luận dẫn đến mâu thuẫn.
- Do đó, mệnh đề ban đầu phải đúng.
- → Dựa trên quy luật triệt tam: Nếu không sai, thì phải đúng.
Ví dụ toán học: Chứng minh √2 là số vô tỉ:
Giả sử √2 là số hữu tỉ → dẫn đến mâu thuẫn → Vậy √2 không thể là hữu tỉ → √2 là số vô tỉ.
Biểu Hiện Quy Luật Trong Văn Học Cổ Điển
Quy luật triệt tam không chỉ giới hạn trong logic hay toán học. Nó còn xuất hiện trong các nhận định triết lý hoặc kết luận trong văn học.
Ví dụ từ Tam Quốc Diễn Nghĩa: La Quán Trung viết:
“Hợp thì tan, tan rồi lại hợp.”
→ Mỗi trạng thái là một phán đoán dứt khoát. Không có trạng thái “nửa hợp nửa tan”.
Ví dụ từ Hồng Lâu Mộng:
Tào Tuyết Cần kết luận:
“Hưng rồi sẽ suy, suy rồi lại hưng.”
→ Một vòng luân chuyển giữa hai giá trị rõ ràng, không có điểm trung gian.
Quy Luật Triệt Tam KHÔNG PHẢI LÀ Hệ Quả Của Quy Luật Đồng Nhất
Một số người cho rằng: “Triệt tam chỉ là hệ quả của quy luật đồng nhất (A là A)”. Nhưng điều này không chính xác.
Giải thích:
Trong các hệ logic ba giá trị (ví dụ: logic mờ, logic của máy học), quy luật đồng nhất vẫn đúng (A là A), nhưng quy luật triệt tam không còn đúng (có thể có giá trị thứ ba như “không xác định”).
→ Điều này chứng minh rằng triệt tam không thể suy ra từ đồng nhất.
Lý do gây nhầm lẫn:
Một số suy luận được thực hiện bên trong logic hai giá trị, nên mặc nhiên giả định quy luật triệt tam là đúng, rồi dùng nó để chứng minh chính nó — điều này tạo nên vòng tròn logic.
Kết Luận
| Tiêu chí | Quy luật triệt tam |
|---|---|
| Phạm vi áp dụng | Logic hai giá trị (đúng hoặc sai) |
| Tác dụng | Khẳng định chỉ có đúng hoặc sai, không có giá trị thứ ba |
| Ứng dụng | Logic học, lập trình, toán học, giao tiếp rõ ràng |
| Không áp dụng | Logic đa trị, logic mờ, cảm xúc, ngữ cảnh xã hội phức tạp |
| Hiểu nhầm phổ biến | Bị cho là hệ quả của quy luật đồng nhất |
Khám phá thêm các chủ đề sau
Đọc thêm: Hướng dẫn hợp tác viết bài (guest blogging)
Các chủ đề được quan tâm nhiều nhất
CHIA SẺ BÀI VIẾT
Link copied!
Mới cập nhật