"Epistemological Relativism" (chủ nghĩa tương đối nhận thức luận) là gì?
Published on: August 15, 2024
Last updated: August 17, 2025 Xem trên toàn màn hình
Last updated: August 17, 2025 Xem trên toàn màn hình
Recommended for you
- 12 Mar 2024
Khám Phá Triết Học: Hai Nguyên Lý Cơ Bản và Những Quy Luật Đằng Sau Sự Phát Triển 443 - 10 Aug 2020 Bạn có biết quy tắc thất bại nhanh: Fail early, fail often, fail cheap, but always fail forward 89
- 29 Dec 2024 Phí Phạm Không Phải Lúc Nào Cũng Xấu – Đây Là Lý Do Tại Sao! 58
- 11 Mar 2025 Thiên hướng Hành động (Bias for Action) và Thiên hướng Quy trình (Bias for Process) tác động tiêu cực tới "đổi mới và sáng tạo" như thế nào? 46
- 16 Apr 2025 Lãnh đạo linh hoạt: Hành động (Bias for Action) hay không hành động (Non-Action)? 25
Trong triết học, epistemological relativism (chủ nghĩa tương đối nhận thức luận) là quan điểm cho rằng chân lý không phải là một cái gì tuyệt đối, mà chỉ đúng trong hệ quy chiếu nhất định. Nói cách khác, điều mà một cộng đồng, một nền văn hoá hay một hệ thống tư tưởng xem là “đúng” có thể hoàn toàn khác với cách nhìn của một cộng đồng khác. Ví dụ, những người theo tôn giáo có thể bị dẫn dắt theo niềm tin rằng làm ăn thất bại là do nghiệp chướng, do không làm công đức — trong hệ quy chiếu niềm tin của họ, đó là sự thật. Nhưng trong xã học hiện đại, thất bại được giải thích bằng các quy tắc nhân quả (Law of Cause and Effect) cùng các học thuyết về xã hội, tâm lý học hành vi rất phức tạp — và trong hệ quy chiếu khoa học, đó mới là chân lý.
"Epistemological relativism" là gì?
"Epistemological relativism" (chủ nghĩa tương đối nhận thức luận) là một quan điểm triết học trong epistemology (nhận thức luận), cho rằng:
- Không tồn tại một tiêu chuẩn tuyệt đối, phổ quát nào để đánh giá tính đúng sai, chân lý hay giá trị của tri thức.
- Mọi tri thức đều phụ thuộc vào bối cảnh, bao gồm: văn hoá, ngôn ngữ, khung khái niệm, niềm tin, hay hệ quy chiếu của người quan sát.
- Vì thế, một điều được coi là "chân lý" trong hệ thống tư duy này có thể không còn đúng hoặc không có giá trị trong một hệ thống tư duy khác.
Ví dụ:
- Trong khoa học hiện đại, sự thật được chứng minh bằng phương pháp thực nghiệm.
- Nhưng trong một nền văn hoá khác (ví dụ tôn giáo, huyền học), chân lý có thể dựa trên mặc khải, kinh điển hay truyền thống.
- Theo epistemological relativism, không có tiêu chuẩn “tối thượng” nào để buộc một bên phải đúng hơn bên kia.
Khác với các quan điểm khác:
- Absolutism (chủ nghĩa tuyệt đối): cho rằng có một chân lý khách quan, tồn tại độc lập với bối cảnh.
- Relativism (tương đối nói chung): có nhiều dạng (đạo đức, văn hóa, ngôn ngữ…), còn epistemological relativism chỉ tập trung vào lĩnh vực tri thức và sự thật.
→ Tóm lại: Epistemological relativism = “chân lý phụ thuộc vào hệ quy chiếu, không có chuẩn chung tuyệt đối.”
So sánh "epistemological relativism" với "scientific realism" (chủ nghĩa hiện thực khoa học)
1. Epistemological Relativism (Chủ nghĩa tương đối nhận thức luận)
- Quan điểm chính: Tri thức luôn phụ thuộc vào bối cảnh (culture, language, belief system).
- Chân lý: Không có chân lý tuyệt đối; cái gọi là "đúng" chỉ có nghĩa trong một hệ quy chiếu nhất định.
-
Ví dụ:
- Một bộ lạc tin rằng bệnh tật là do thần linh giận dữ. Trong bối cảnh của họ, niềm tin này là một "chân lý".
- Còn y học hiện đại nói rằng bệnh tật do virus, vi khuẩn. Đây là "chân lý" trong hệ quy chiếu khoa học. → Không có tiêu chuẩn nào để nói chắc chắn rằng một bên “tuyệt đối đúng” hơn.
2. Scientific Realism (Chủ nghĩa hiện thực khoa học)
- Quan điểm chính: Khoa học không chỉ tạo ra mô hình tiện dụng, mà còn mô tả (ít nhiều chính xác) thực tại khách quan.
- Chân lý: Có một thực tại tồn tại độc lập với niềm tin hay bối cảnh của con người.
- Ví dụ:
- Virus gây bệnh dù bạn tin hay không tin.
- Trái đất quay quanh Mặt trời, bất kể bạn theo văn hóa nào. → Khoa học dần tiệm cận đến sự thật khách quan, dù còn hạn chế.
3. So sánh nhanh
| Tiêu chí | Epistemological Relativism | Scientific Realism |
|---|---|---|
| Bản chất tri thức | Phụ thuộc bối cảnh, không có chuẩn chung | Tiệm cận thực tại khách quan |
| Chân lý | Tương đối, đa dạng, ngang hàng | Khách quan, tồn tại độc lập |
| Hệ quả | Mọi hệ thống tri thức đều có giá trị riêng, không thể phân xử bằng chuẩn chung | Khoa học được coi là ưu việt vì phản ánh thực tại |
| Ví dụ | Niềm tin tôn giáo = tri thức khoa học (ngang nhau trong bối cảnh riêng) | Lý thuyết khoa học có giá trị phổ quát, vượt qua bối cảnh |
🧾Tóm tắt:
- Epistemological relativism: “Chân lý nào cũng chỉ là tương đối, phụ thuộc vào góc nhìn.”
- Scientific realism: “Có một thực tại khách quan, và khoa học dần khám phá ra nó.”
[{"displaySettingInfo":"[{\"isFullLayout\":false,\"layoutWidthRatio\":\"\",\"showBlogMetadata\":true,\"showAds\":true,\"showQuickNoticeBar\":true,\"includeSuggestedAndRelatedBlogs\":true,\"enableLazyLoad\":true,\"quoteStyle\":\"1\",\"bigHeadingFontStyle\":\"1\",\"postPictureFrameStyle\":\"2\",\"isFaqLayout\":false,\"isIncludedCaption\":false,\"faqLayoutTheme\":\"1\",\"isSliderLayout\":false}]"},{"articleSourceInfo":"[{\"sourceName\":\"\",\"sourceValue\":\"\"}]"},{"privacyInfo":"[{\"isOutsideVietnam\":false}]"},{"tocInfo":"[{\"isEnabledTOC\":true,\"isAutoNumbering\":false,\"isShowKeyHeadingWithIcon\":false}]"},{"bannerInfo":"[{\"isBannerBrightnessAdjust\":false,\"bannerBrightnessLevel\":\"\",\"isRandomBannerDisplay\":true}]"},{"termSettingInfo":"[{\"showTermsOnPage\":true,\"displaySequentialTermNumber\":true}]"}]
Nguồn
{content}
Khám phá thêm các chủ đề sau
Đọc thêm: Hướng dẫn hợp tác viết bài (guest blogging)
Các chủ đề được quan tâm nhiều nhất
CHIA SẺ BÀI VIẾT
