"Ngoại Thích" Thời Phong Kiến: Cơ Chế Lộng Quyền Và Sự Hiện Diện Trong Doanh Nghiệp Hiện Đại
Last updated: December 02, 2025 Xem trên toàn màn hình
Recommended for you
- 01 Aug 2022
20 bài học kinh nghiệm rút ra từ Tam Quốc Diễn Nghĩa 43/909 - 28 Nov 2025 "The Cult of Youth": Sự sùng bái tuổi trẻ và hậu quả về sự thiếu đồng điệu trong tổ chức 16/20
- 08 May 2019 “Ngựa gỗ thành Troy” trong thương trường và chính trị ngày nay 13/420
- 13 Oct 2025 Mô Hình “Dynamic Squad” là gì? 10/26
- 12 Jul 2023 Vì sao ngày càng nhiều dự án phần mềm thất bại? 7/527
- 29 Aug 2025 E-HRM là gì? 6/48
- 06 Mar 2025 Phương pháp đánh giá con người toàn diện (TTI Assessment) là gì? 6/42
- 20 Dec 2022 Bài học quản lý nhân sự từ một trận chung kết bóng đá 5/281
- 01 Aug 2025 Nhân Sự Trung Niên – “Friction Points” Giúp Doanh Nghiệp Tránh Rủi Ro Thất Bại 4/26
- 01 Aug 2022 Bí quyết số 1 cho doanh nghiệp 4.0 với 10 chiến lược phát triển năng lực nhân sự CNTT 4/148
- 12 Jul 2021 Để chuyển đổi số, cần “bẻ gãy” (disrupt) trong tư duy 3/186
- 10 Jun 2025 Hiệu Ứng Người Thờ Ơ (Bystander Effect): Khi “Ma Cũ” Không Muốn Giúp “Ma Mới” 2/38
- 10 Mar 2025 Mặt tối của thành công – 3 sự thật trần trụi 2/49
- 23 Aug 2023 Đẽo Cày Giữa Đường: Bài học về tâm trí mạnh mẽ 1/57
- 01 Apr 2025 Phổ động lực (Motivational Spectrum) là gì? 1/37
Khi nhắc đến triều đình phong kiến, nhiều người chỉ hình dung cảnh vua và các quan triều đình nghị luận trong điện Kim Loan. Nhưng đó chỉ là bề nổi. Đằng sau ngai vàng luôn tồn tại hai lực lượng ngấm ngầm nhưng quyền lực không kém gì thiên tử: hoạn quan trong cung và ngoại thích ngoài cung. Trong nhiều triều đại, ngoại thích thậm chí còn nguy hiểm gấp bội, bởi hoạn quan dù quyền quý đến đâu vẫn chỉ là kẻ phục dịch trong hậu cung, còn ngoại thích lại là… người nhà bên vợ của vua.
Vấn đề chính nằm ở chỗ: khi người phụ nữ được sủng ái trở thành hoàng hậu hay mẫu hậu, cả gia tộc của bà lập tức được kéo vào chính quyền. Họ có thể leo lên vị trí tối cao trong triều đình mà không hề thuộc hoàng tộc, không phải chịu trách nhiệm với vận mệnh quốc gia, nhưng lại có quyền lực như thể họ sinh ra để nắm nó.
Chỉ cần hiểu đơn giản: vua cũng có vợ, và vợ thì có cha mẹ, anh em, dòng họ. Khi hoàng hậu hoặc mẫu hậu được trọng dụng, quyền lực của gia đình bên ngoại theo đó tăng lên. Nếu vua còn nhỏ hoặc quá tin vợ, ngoại thích có thể thao túng toàn bộ triều chính. Họ vào triều quá nhanh, quyền nhiều nhưng trách nhiệm ít—một công thức hoàn hảo để sinh ra sự lộng quyền.
Ngoại thích thường trỗi dậy mạnh mẽ trong ba hoàn cảnh:
- Vua còn nhỏ: Mẫu hậu nhiếp chính, phe của bà nghiễm nhiên nắm quyền.
- Vua trưởng thành nhưng mê một phi tần: Tình yêu thời phong kiến không chỉ là cảm xúc mà là quyền lực; vua yêu ai, gia tộc người đó lên như diều gặp gió.
- Ngoại thích và hoạn quan tranh quyền: Khi hai thế lực này va chạm, triều đình tan nát trước khi giặc ngoài kịp đánh vào.
Những ví dụ kinh điển trong lịch sử Á Đông
Trung Quốc thời Đông Hán là bức tranh rõ nhất về nạn ngoại thích. Họ Đậu, họ Lương, rồi họ Hà lần lượt trỗi dậy và lộng quyền, khiến triều đình rơi vào vòng xoáy tranh đoạt. Cái chết của Hà Tiến – anh ruột hoàng hậu họ Hà – chính là mồi lửa dẫn đến loạn Lạc Dương và mở đường cho Đổng Trác kéo quân vào, khởi đầu thời Tam Quốc. Chỉ một gia tộc bên ngoại sai lầm đủ sức làm sụp đổ một đế chế mấy trăm năm.
Ở Nhật Bản, ngoại thích tinh vi hơn. Gia tộc Fujiwara dùng hôn nhân để nắm quyền mà không cần đao kiếm. Họ gả con gái cho thiên hoàng, sinh ra thái tử, rồi trở thành nhiếp chính. Chu kỳ kéo dài hàng thế kỷ khiến Nhật Bản thực tế nằm trong tay Fujiwara, còn thiên hoàng chỉ là biểu tượng. Không đổ máu, nhưng quyền lực bị thao túng đến nghẹt thở.
Triều Tiên lại có kiểu ngoại thích phe phái. Do nhiều vua lên ngôi khi còn rất trẻ, mẫu hậu hoặc vương phi trở thành trung tâm quyền lực, kéo theo gia tộc mình hình thành các phe chính trị. Thế kỷ 17–19, họ Kim và họ Jo từng lộng quyền đến mức dân gian gọi giai đoạn ấy là “triều đại của họ Kim”.
Việt Nam ít bị nạn ngoại thích – vì sao?
Các triều đại Việt Nam, nhất là nhà Lý và nhà Trần, hiểu rõ hiểm họa nên chủ động ngăn chặn từ gốc: dùng hôn nhân nội tộc để không cho gia đình thông gia mạnh lên. Điều này nhìn từ góc độ hiện đại là bất ổn, nhưng xét về chính trị lại rất hiệu quả. Nhà Nguyễn cũng siết chặt hậu cung, không để hoàng hậu hay mẫu hậu tham chính, nên nhà ngoại không có đất để thao túng như ở Trung Quốc hay Triều Tiên.
Điều nguy hiểm nhất của nạn ngoại thích là: họ có quyền nhưng không có ràng buộc trách nhiệm. Họ lạm quyền, triều đình gánh hậu quả. Vương triều có sụp cũng không ảnh hưởng đến gốc gác của họ. Một người vào triều kéo theo cả dòng họ, cả mạng lưới quan lại, khiến quyền lực phình ra theo cấp số nhân.
Hiểu ngoại thích là hiểu một nửa mặt tối của chính trị phong kiến: đôi khi thứ làm sụp đổ cả vương triều không phải quân thù bên ngoài, mà là gia đình bên vợ của chính nhà vua.
Hiện tượng tương tự trong môi trường doanh nghiệp hiện đại
Tưởng chừng nạn “ngoại thích” chỉ tồn tại trong phong kiến, nhưng trong các doanh nghiệp hiện đại, hiện tượng tương tự vẫn xuất hiện dưới cái tên quen thuộc hơn: nepotism – ưu ái người thân.
Trong không ít công ty, đặc biệt là doanh nghiệp gia đình hoặc tổ chức thiếu minh bạch, “ngoại thích kiểu doanh nghiệp” xuất hiện khi:
- Người thân của CEO hoặc của chủ tịch công ty được đưa vào vị trí quan trọng dù năng lực chưa tương xứng.
- Thành viên gia đình trở thành “vùng cấm”, không ai được đụng tới.
- Quyết định quản trị bị chi phối bởi quan hệ gia đình thay vì tiêu chí chuyên môn.
- Một cá nhân được ưu ái kéo theo cả họ hàng, tạo ra “phe nhà ngoại” trong tổ chức.
Hệ quả cũng rất giống thời phong kiến:
- Quyền lực tập trung vào nhóm không có trách nhiệm rõ ràng.
- Người tài bị loại bỏ hoặc tự rời đi.
- Văn hoá làm việc biến dạng: nịnh bợ hơn, minh bạch ít hơn.
- Doanh nghiệp mất khả năng cạnh tranh vì ưu tiên người “thân” hơn người “giỏi”.
Trong trường hợp cực đoan, một công ty có thể sụp đổ không phải vì thị trường, mà vì xung đột phe phái nội bộ, hoặc vì những quyết định sai lầm đến từ những “người nhà” thiếu năng lực nhưng thừa quyền lực.
Khác chăng chỉ là ngày nay không còn ngai vàng, nhưng vẫn có “ghế quyền lực”; không còn hoàng hậu, nhưng vẫn có “vợ CEO”; không còn triều đình, nhưng vẫn có “hội đồng quản trị”. Và ở đâu có quyền lực mà thiếu sự kiểm soát, ở đó “ngoại thích kiểu mới” luôn có cơ hội trỗi dậy.
Khám phá thêm các chủ đề sau
Đọc thêm: Hướng dẫn hợp tác viết bài (guest blogging)
Các chủ đề được quan tâm nhiều nhất
CHIA SẺ BÀI VIẾT
Link copied!
Mới cập nhật