Trong thời đại Gen Z sống nhanh, xem nhanh và lướt nhanh, chúng ta đang bị cuốn vào làn sóng video ngắn – nơi mọi thứ chỉ kéo dài vài giây trước khi bị “vuốt” bỏ. Thuật ngữ doomscrolling mô tả chính xác thói quen đó: cuộn liên tục, xem liên tục, nhưng chẳng đọng lại gì. Thế nhưng giữa biển nội dung ấy, có những video vẫn khiến người xem ngừng lướt, chăm chú xem và cảm thấy được chạm đến. Điều gì tạo nên sức hút ấy? Câu trả lời nằm ở storytelling – nghệ thuật kể chuyện đã tồn tại hàng ngàn năm, nay được tái sinh mạnh mẽ trên nền tảng YouTube Shorts và TikTok.

Dù là một câu chuyện ngắn gọn như “Ba chú heo con” hay một vở bi kịch dài như “Hamlet”, một câu chuyện được kể hay luôn có một cốt truyện rõ ràng.

Các yếu tố tạo nên một câu chuyện hấp dẫn

Cốt truyện (plot) là chuỗi các sự kiện chính trong một câu chuyện. Những sự kiện này thường diễn ra theo một trình tự nhất định, tạo nên cấu trúc cho câu chuyện.

Thông thường, cấu trúc này được chia thành năm phần cơ bản: Mở đầu (Exposition), Phát triển (Rising Action), Cao trào (Climax), Hạ màn (Falling Action) và Kết thúc (Resolution).

Cùng xem từng phần hoạt động như thế nào nhé.

1. Mở đầu (Exposition / Introduction)

Đây là phần giới thiệu bối cảnh. Người viết xây dựng thế giới của câu chuyện, xác định thời gian, địa điểm và giới thiệu các nhân vật chính. Mục tiêu là giúp người đọc hiểu được “chuyện đang xảy ra ở đâu và khi nào”.

2. Phát triển (Rising Action)

Đây là giai đoạn mâu thuẫn bắt đầu xuất hiện. Các nhân vật gặp phải thử thách hoặc rắc rối khiến câu chuyện trở nên gay cấn hơn. Chính những căng thẳng này tạo nên sự hồi hộp và giữ chân người đọc.

3. Cao trào (Climax)

Cao trào là đỉnh điểm của câu chuyện — nơi mọi căng thẳng đạt mức cực đại. Đây cũng là thời khắc bước ngoặt, khi nhân vật chính phải đối mặt với thách thức lớn nhất và người đọc háo hức muốn biết điều gì sẽ xảy ra tiếp theo.

4. Hạ màn (Falling Action)

Sau cao trào, câu chuyện bắt đầu giải quyết các xung đột. Mọi sự kiện dần trở nên rõ ràng, các nút thắt bắt đầu được tháo gỡ.

5. Kết thúc (Resolution)

Phần này là kết luận của câu chuyện. Nó có thể mang lại cảm giác hạnh phúc, bi kịch hoặc để ngỏ cho người đọc tự suy ngẫm. Dù kết thúc ra sao, một cái kết được viết tốt luôn giúp người đọc cảm nhận rõ ràng rằng câu chuyện đã khép lại.

Cốt truyện đơn giản và phức tạp

Những yếu tố trên đã được các nhà kể chuyện sử dụng suốt hàng ngàn năm.

Từ năm 335 trước Công nguyên, triết gia Hy Lạp Aristotle đã viết cuốn Poetics (Nghệ thuật thi ca), trong đó ông phân tích về cấu trúc của kịch và nghệ thuật kể chuyện. Theo Aristotle, cốt truyện (hay mythos) là yếu tố quan trọng nhất trong bi kịch.

Ông cho rằng một cốt truyện tốt phải có trình tự rõ ràng: bắt đầu – phát triển – kết thúc, trong đó phần mở đầu không phụ thuộc vào sự kiện nào trước đó, và phần kết phải khép lại mọi nút thắt của câu chuyện.

Aristotle chia cốt truyện thành hai loại: đơn giản (simple) và phức tạp (complex).

• Cốt truyện đơn giản là chuỗi sự kiện diễn ra một cách logic, theo quan hệ nhân – quả, dẫn đến sự thay đổi trong vận mệnh của nhân vật.
  Ví dụ, trong các phim kinh dị điển hình:

  Nhóm bạn đi du lịch → Xe hết xăng → Tìm nhà hoang để cầu cứu → Bắt đầu khám phá → Có người bị tấn công → Cả nhóm chiến đấu sinh tồn → Một người trốn thoát

  Đây là chuỗi sự kiện nối tiếp nhau một cách mạch lạc, không có cú ngoặt bất ngờ.
  

• Cốt truyện phức tạp, ngược lại, bao gồm bước ngoặt (reversal of fortune) hoặc sự nhận ra (recognition).
  ↪️Bước ngoặt là khi nhân vật chính đột ngột chuyển từ vị thế an toàn sang nguy hiểm.
  ↪️Sự nhận ra là khoảnh khắc nhân vật bừng hiểu ra vai trò hoặc số phận thật sự của mình trong câu chuyện.

Ví dụ điển hình là Macbeth trong vở kịch cùng tên của William Shakespeare.

Ban đầu, Macbeth là một quý tộc trung thành và khiêm nhường. Nhưng sau khi nghe lời tiên tri rằng “không ai sinh ra từ người phụ nữ có thể giết được ông”, Macbeth trở nên ngạo mạn và tàn bạo, tin rằng mình bất khả chiến bại.

Đến khi Macduff xuất hiện — người được “sinh ra” bằng phương pháp mổ bụng mẹ (C-section) — Macbeth mới nhận ra lời tiên tri không có nghĩa như ông từng hiểu. Và rồi ông bị đánh bại.

Khoảnh khắc ấy chính là "sự nhận ra" — cả Macbeth và Macduff đều hiểu được vị trí và vai trò thật sự của mình trong bi kịch này.

Cấu trúc cốt truyện trong lối kể chuyện hiện đại trên nền tảng Video YouTube 

Cấu trúc 5 phần của Aristotle không chỉ áp dụng cho văn học hay điện ảnh. Trong thời đại kỹ thuật số, YouTube creators cũng đang sử dụng lại công thức này — chỉ khác ở chỗ, họ nén nó vào vài phút (hoặc 10 giây) đầu tiên để giữ chân người xem trong một thế giới ngập tràn lựa chọn.

Một video YouTube thành công không chỉ “hay”, mà còn nắm bắt được nhịp cảm xúc của người xem từ giây đầu tiên đến giây cuối cùng. Dưới đây là các yếu tố chính tạo nên một video có storytelling mạnh mẽ và giữ chân khán giả lâu hơn.

🎯 1. Intro – Strong Hook (Móc câu mở đầu)

3 giây đầu tiên quyết định liệu người xem có ở lại hay không.
Hook mạnh không phải chỉ là “giật tít”, mà là một lời hứa rõ ràng:

Các dạng strong hook thường gặp:

• Câu hỏi kích thích trí tò mò (“Nếu bạn chỉ còn 24 giờ để sống, bạn sẽ làm gì?”)
• Câu tuyên bố bất ngờ (“Câu chuyện này sẽ khiến bạn xem lại cách mình sống.”)
• Cảnh hành động hoặc biểu cảm mạnh (visual hook).
• Hoặc một tình huống “in medias res” – bắt đầu ngay giữa hành động.

⚡ 2. Context Setup (Bối cảnh và mục tiêu)

Tương ứng với Exposition, hãy nhanh chóng cho người xem biết:

• Bạn là ai (hoặc nhân vật chính là ai)
• Vấn đề là gì
• Họ sẽ nhận được gì nếu xem đến cuối video.

Càng rõ ràng, người xem càng dễ gắn kết cảm xúc.

🔥 3. Mid Hook (Cú hích giữa video)

Nhiều creator mất người xem ở phút thứ 2–3 vì không có điểm bẻ cong cảm xúc.

Mid hook chính là “cú sốc nhẹ” – một twist hoặc câu nói đắt giá khiến người xem bật lại sự chú ý.

Ví dụ: chuyển hướng câu chuyện, tiết lộ một sự thật bất ngờ, hoặc đặt câu hỏi “liệu điều này có đúng như ta vẫn nghĩ không?”.

🚀 4. Rising Action (Phát triển nội dung)

Đây là phần dẫn dắt mạch cảm xúc — bạn cho khán giả thấy quá trình khám phá, thử thách, hoặc sự thay đổi đang dần diễn ra.
Các yếu tố quan trọng ở phần này:

• Giữ tốc độ kể hợp lý, xen kẽ câu chuyện – cảm xúc – thông tin.
• Dùng nhịp điệu (pacing) và hiệu ứng hình ảnh để tránh nhàm chán.
• Gài “micro tension” (căng thẳng nhỏ) ở mỗi đoạn.

🌀 5. Climax (Cao trào)

Khoảnh khắc đắt nhất của video. Đây là lúc thông điệp chính được bộc lộ – hoặc nhân vật đạt được “nhận ra bản thân” (recognition moment).
Trên YouTube, climax thường là:

• Kết quả cuối cùng của thử thách.
• Bài học rút ra.
• Cú twist khiến người xem “WOW”.
• Một insight bất ngờ khiến video trở nên shareable và viral.

🔚 6. Falling Action (Hạ màn)

Phần này giúp khán giả thở nhẹ sau cao trào.
Bạn có thể:

• Tổng kết ngắn gọn quá trình vừa qua.
• Cho thấy hậu quả hoặc phần thưởng.
• Kết nối lại cảm xúc để chuẩn bị cho phần call-to-action.

💬 7. Resolution (Kết thúc – Call to Emotion)

Khác với “Call to Action”, phần Call to Emotion mới là điểm khiến người xem nhớ mãi.

“Nếu bạn thấy điều này ý nghĩa, hãy chia sẻ để ai đó ngoài kia cũng được truyền cảm hứng.”

Sau đó mới là Call to Action (CTA) – kêu gọi người xem subscribe, comment, hoặc xem video kế tiếp.

Kết luận

Một câu chuyện có thể đơn giản hoặc phức tạp, nhưng cốt truyện luôn là linh hồn của nó. Khi bạn hiểu rõ cấu trúc của một cốt truyện và biết cách tạo ra bước ngoặt hoặc khoảnh khắc nhận ra, bạn đã nắm trong tay chìa khóa để kể những câu chuyện khiến người đọc hoặc người xem không thể rời mắt.

Dù bạn kể về hành trình cá nhân, bài học kinh doanh, hay triết lý sống — Intro và Outro là hai “điểm neo cảm xúc” quan trọng nhất. Intro giúp bạn nắm lấy sự chú ý, còn Outro giúp bạn chiếm trọn trái tim.