Chủ nghĩa hoàn hảo là nhu cầu phải trở nên – hoặc ít nhất là trông có vẻ – hoàn hảo. Để trở thành một người theo chủ nghĩa hoàn hảo, bạn phải tin rằng sự hoàn hảo là một thứ có thật và có thể chạm tới được. Trớ trêu thay, “sự hoàn hảo” lại là một khái niệm trừu tượng đến mức có thể tranh cãi rằng nó thậm chí còn không tồn tại.

Chủ nghĩa hoàn hảo thường xuất hiện như một tiếng nói chỉ trích bên trong. Đó là giọng nói vang lên trong đầu bạn, nói rằng bạn lẽ ra có thể làm tốt hơn, hay rằng bạn đang phá hoại cuộc sống của con cái mình. Giọng nói ấy sẽ lớn dần khi bạn so sánh bản thân với người khác, và nếu để nó phát triển trong điều kiện thuận lợi (như không chăm sóc bản thân hay thiếu lòng trắc ẩn), nó rất dễ nở rộ thành những điều nguy hiểm hơn như lo âu và trầm cảm.

Điều đáng báo động là chủ nghĩa hoàn hảo thường bị ngộ nhận là một phẩm chất tích cực. Một kiểu khoe khéo phổ biến là: “Vấn đề lớn nhất của tôi là tôi quá cầu toàn”, ám chỉ rằng bạn luôn làm việc đến mức hoàn hảo. Nhưng vấn đề là: sự hoàn hảo là một mục tiêu luôn di chuyển. Không có gì thực sự là “hoàn hảo” cả. Hỏi bất kỳ người sáng tạo nào về tác phẩm của họ, tôi cá là họ luôn có điều muốn chỉnh sửa nếu được làm lại. Mà điều đó chẳng phải là bình thường sao? Làm sao chúng ta có thể cải thiện nếu không biến dự án tiếp theo tốt hơn cái trước?

Chủ nghĩa hoàn hảo là một vòng luẩn quẩn đối với người làm sáng tạo. Khi bạn tạo ra thứ gì đó để người khác đón nhận – dù là một logo, bài hát hay tác phẩm nghệ thuật – thật khó để không thấy chính mình trong đó, coi nó như một phần thể hiện của bản thân. Việc chia sẻ cũng đồng nghĩa với sự tổn thương, mà trong ngành sáng tạo, đó cũng là cách để chúng ta kiếm sống.

Dù người sáng tạo dễ bị ảnh hưởng bởi chủ nghĩa hoàn hảo, việc nuôi dạy con cái có lẽ là hành động sáng tạo lớn nhất. Đó là lý do tại sao làm cha mẹ lại khiến nhiều người lo âu đến vậy. “Mình đang làm đúng không?”, “Có phải mình đang hủy hoại con cái?”, “Tại sao con người khác lại ngoan ngoãn đến vậy?”

Bản chất của vòng lặp là liên tục và dễ gây nghiện. Giống như mọi loại nghiện, bước đầu tiên là thừa nhận rằng bạn đang bị mắc kẹt. Chủ nghĩa hoàn hảo rất khó phát hiện vì nó thường xuất hiện dưới dạng nguyên nhân của thành công. Chúng ta cần soi kỹ lại động lực của mình để xem liệu ta có đang rơi vào vòng lặp đó hay không.

Tuần này tôi nghe Zoe Hu nói về chủ nghĩa hoàn hảo, và cô ấy đã đưa ra một số quan sát tuyệt vời về sự khác biệt giữa người cầu tiến (high achiever) và người cầu toàn (perfectionist).

Người cầu tiến được kéo đi bởi sự tò mò, quyết tâm, mục tiêu, cam kết và tinh thần cải thiện bản thân. Ngược lại, người cầu toàn bị đẩy đi bởi nỗi sợ thất bại, sự nghi ngờ, cảm giác xấu hổ, vô giá trị và đánh giá từ bên ngoài.

---

---

---

  Chu kỳ của sự xấu hổ và chủ nghĩa hoàn hảo

Chu kỳ này bắt đầu bằng việc đặt ra các tiêu chuẩn không thực tế, thường là không thể đạt được. Khi các tiêu chuẩn này không được đáp ứng, sự xấu hổ và tự chỉ trích sẽ nảy sinh. Điều này dẫn đến những nỗ lực tăng cường để đạt được sự hoàn hảo, duy trì chu kỳ này.

Người cầu tiến đặt ra tiêu chuẩn cao nhưng có thể đạt được, họ tận hưởng cả quá trình lẫn kết quả, hồi phục nhanh sau thất bại, xem sai lầm là cơ hội để học hỏi và đón nhận phản hồi một cách tích cực. Người cầu toàn thì đặt ra mục tiêu vượt quá khả năng, luôn theo đuổi sự hoàn hảo và không bao giờ hài lòng. Họ dễ rơi vào trầm cảm khi thất bại, xem sai lầm là bằng chứng cho sự vô dụng và phản ứng quá mức với lời phê bình.

Bạn thấy sự khác biệt chứ? Bề ngoài, người thành công có thể giống nhau, nhưng động lực bên trong mới là thứ quyết định sức khỏe tinh thần và sự hạnh phúc. Giống như mọi loại nghiện, nó có thể trượt dốc rất nhanh. Tôi muốn tin rằng mình đang được thúc đẩy bởi động lực tích cực của người cầu tiến, nhưng chỉ cần vài câu chê bai từ tiếng nói nội tâm, tôi lại thấy mình bị chủ nghĩa hoàn hảo bắt nạt. Tôi ví nó như… cà phê – thứ tôi đã ngừng uống cách đây một năm. Lâu lâu tôi uống một ly khi ra ngoài, nhưng luôn cố tránh. Vậy mà tuần trước, tôi chợt nhận ra: mình đã uống cà phê mỗi ngày suốt hai tuần! Nó đến từ từ, âm thầm, và rồi đột nhiên tôi lại nghiện! Mọi loại nghiện đều nguy hiểm như vậy.

Nếu bạn nhận ra mình đang bị cuốn vào vòng lặp tiêu cực của chủ nghĩa hoàn hảo, có một vài điều bạn có thể làm để phá vỡ chu trình này:

• Chủ nghĩa hoàn hảo không hề “ngầu”. Nó không phải là một “huy hiệu danh dự” khiến bạn giỏi hơn người chỉ mất 2 tiếng cho dự án 2 tiếng.
• Hạnh phúc và sự mãn nguyện luôn ở ngay trước mắt. Bầu trời xanh luôn hiện diện, chỉ là đôi khi bị mây che.
• Cuộc sống không phải là một cuộc đua. So sánh liên tục không đưa bạn đi đâu cả. Nó chỉ khiến bạn mệt mỏi và dẫn tới điều tiếp theo…
• Người bạn ngưỡng mộ cũng chưa chắc đã “biết hết mọi thứ”. Khi cả ngày bạn nhìn Facebook hay Instagram và thấy “cuộc sống hoàn hảo” của người khác, hãy nhớ: họ cũng chỉ là con người. Ngay cả những nhà thiết kế xuất sắc vẫn có lúc nghi ngờ chính mình.
• Cẩn thận với “thiên kiến xác nhận” (confirmation bias). Nếu bạn chỉ tìm kiếm thất bại, thì đó là tất cả những gì bạn sẽ thấy. Hãy ăn mừng những thành công – dù nhỏ và tưởng chừng không đáng kể.
• Hãy tử tế với chính mình.

Tôi vừa đọc quyển “Your Head is a Houseboat” của Campbell Walker (Struthless) và anh ấy có một bài tập viết nhật ký về lòng tự thương rất hay, tôi muốn kết bài blog hôm nay bằng cách chia sẻ bài tập đó. Đây là một cách tuyệt vời để nhận ra tiếng nói chỉ trích nội tâm của ta thật phi lý, và chúng ta đã để nó tự tung tự tác đến mức nào.