"Sống lâu lên lão làng" trong môi trường kinh doanh Việt Nam: Tư duy cũ có còn phù hợp?

Câu thành ngữ "Sống lâu lên lão làng" là một quan niệm truyền thống trong xã hội Việt Nam. Nó phản ánh sự kính trọng dành cho người có tuổi đời hoặc thâm niên cao trong một tập thể, một làng xã hay một tổ chức. Tuy nhiên, khi áp dụng vào môi trường kinh doanh hiện đại, nhất là trong các doanh nghiệp, tư duy này đang dần bộc lộ nhiều bất cập.  

Tại nhiều doanh nghiệp Việt, đặc biệt là các công ty nhà nước, doanh nghiệp gia đình hoặc tổ chức có yếu tố truyền thống cao, không hiếm trường hợp người giữ chức vụ quản lý, lãnh đạo chủ yếu dựa vào thâm niên chứ không phải vì năng lực, đổi mới hay hiệu suất làm việc.

Hệ lụy của tư duy “lão làng”

Kìm hãm sáng tạo

Những người trẻ có thể không có nhiều năm kinh nghiệm, nhưng họ nắm bắt nhanh xu hướng, linh hoạt với công nghệ và có tư duy đổi mới. Việc bóp nghẹt sự phát triển của họ chỉ vì “chưa đủ tuổi nghề” khiến tổ chức trở nên trì trệ và bảo thủ.

Mất nhân tài

Không ít nhân sự tài năng chọn cách ra đi vì không thấy cơ hội phát triển trong một môi trường bị “già hóa tư duy”. Điều này dẫn đến sự chảy máu chất xám, đặc biệt là trong các ngành công nghệ, sáng tạo, và startup.

Tạo văn hóa sợ đổi mới

Sự tôn sùng "người cũ", "cây đa cây đề" vô hình trung triệt tiêu phản biện. Người trẻ không dám nói, không dám làm, chỉ “thấy sao làm vậy”, dẫn đến sự trì trệ toàn hệ thống.

Doanh nghiệp khoát khỏi tư duy cũ như thế nào?

Tư duy “người phù hợp nhất – không phân biệt tuổi tác”

• Nhân sự 9x, thậm chí Gen Z, giữ vai trò quản lý, giám đốc sản phẩm, trưởng nhóm dự án…
• OKR, KPIs, Agile thay thế cho “công trạng theo năm tháng”.

Tạo văn hóa phản biện và học hỏi hai chiều

• Người già dày dạn kinh nghiệm, người trẻ nhanh nhạy công nghệ: Cộng sinh, không xung đột.
• Tạo ra giá trị cộng sinh giữa lao động trẻ và lao động già để đảm bảo tính khách quan trọng công việc ("Đi hỏi già, về nhà hỏi trẻ").

Làm thế nào để chuyển từ "lão làng" sang "lãnh đạo có giá trị"?

Với doanh nghiệp:

• Đánh giá nhân sự theo hiệu suất (performance) thay vì thâm niên.
• Tạo môi trường mở để mọi người được nói, được sai và được sửa.
• Xây dựng quy trình mentor ngược: Người trẻ dạy kỹ năng số, người lớn tuổi chia sẻ trải nghiệm sống và điều hành.

Với người lao động lớn tuổi:

• Chuyển mình thay vì cố thủ. Học thêm kỹ năng số, công cụ AI, các mô hình quản lý hiện đại, các kinh quản trị tinh gọn của các nước.
• Làm gương về tinh thần cầu thị, không dùng thâm niên như một “áo giáp chống lại thay đổi”.

Kết Luận

Tư duy "sống lâu lên lão làng" nên được tôn trọng ở mặt giá trị truyền thống, nhưng không nên áp dụng cứng nhắc trong môi trường kinh doanh hiện đại.

Tổ chức tiến bộ là tổ chức biết đặt đúng người vào đúng chỗ, không kể tuổi tác. Và xã hội cũng cần thay đổi cái nhìn từ “thâm niên là thước đo” sang “giá trị thực là tiêu chuẩn”.