Hiệu ứng Barnum là gì? Hiệu ứng Barnum tốt hay xấu?
Last updated: September 09, 2024 Xem trên toàn màn hình
Recommended for you
- 26 Jul 2024
"Khổ tận cam lai" - Làm thế nào để chuyển hóa từ khổ thành sướng? - 04 Aug 2021 Đừng sợ đi chậm, chỉ sợ đứng yên
- 04 Sep 2021 Tào lao là gì? Các bí quyết để tránh tào lao trong giao tiếp
- 28 Apr 2023 Mô hình Why, How, What là gì?
- 07 Aug 2024 Kỷ nguyên VUCA và TUNA – Cơ hội phát triển và chuyển đổi mạnh mẽ nhờ cuộc cách mạng 4.0
Hiệu ứng Barnum (hoặc hiệu ứng Forer hay ít phổ biến hơn là hiệu ứng Barnum–Forer,) là hiện tượng các cá nhân đánh giá cao những mô tả riêng về tính cách họ, nhưng thực ra lại không cụ thể và đúng với nhiều người. Hiệu ứng này có thể giải thích một phần nguyên nhân gây ra sự phổ biến của những niềm tin và hành vi huyền bí như chiêm tinh, bói toán, xem tướng và một số bài kiểm tra tính cách (trắc nghiệm tính cách).
Nhà tâm lý học Paul Meehl là người đầu tiên sử dụng thuật ngữ "Hiệu ứng Barnum", trong bài tiểu luận Wanted - A Good Cookbook của mình. Ông dùng cụm từ này vì thấy có sự tương đồng giữa những nhận định tính cách mơ hồ trong các bài kiểm tra tâm lý "giả thành công" và những màn trình diễn của Phineas Barnum.
Hiệu ứng Barnum là gì?
Hiệu ứng Barnum là một hiện tượng tâm lý phổ biến trong đó các cá nhân đưa ra đánh giá có độ chính xác cao cho những mô tả về tính cách của họ được cho là dành riêng cho họ, nhưng thực tế lại rất mơ hồ. và đủ tổng quát để áp dụng cho nhiều người. Hiệu ứng này là một loại thiên kiến nhận thức (cognitive biases). The Barnum effect, also called the Forer effect or, less commonly, the Barnum–Forer effect, is a common psychological phenomenon whereby individuals give high accuracy ratings to descriptions of their personality that supposedly are tailored specifically to them, yet which are in fact vague and general enough to apply to a wide range of people.
Hiệu ứng Barnum xảy ra do xu hướng vốn có của bộ não chúng ta là gắn ý nghĩa cá nhân vào những tuyên bố chung chung. Đặc biệt, những nhận xét tích cực đương nhiên được người bình thường chấp nhận nhiều hơn vì có liên quan đến họ, trong khi những nhận xét chỉ trích được coi là ít liên quan hơn.
Ví dụ về Hiệu ứng Barnum bao gồm lá số tử vi, bài kiểm tra tính cách trực tuyến và những căn bệnh tưởng tượng. Một yếu tố góp phần tạo nên Hiệu ứng Barnum là sự xác nhận chủ quan, xu hướng đặt niềm tin vào cảm xúc cá nhân hơn là sự thật khách quan.
Tại sao mọi người nghĩ rằng những mô tả tính cách chung trong lá số tử vi, câu đố trên mạng, v.v. là áp dụng đặc biệt cho họ?
Hiệu ứng Barnum - một dạng thao túng tâm lý điển hình
Những người bói toán đưa ra mô tả đúng với đại đa số, nhưng khách hàng tưởng “lời phán" chỉ dành cho mình, và người xem bói đang “đọc vị" mình bằng khả năng tâm linh và cả cơ sở khoa học (dựa trên nền tảng tri thức và kinh nghiệm của thân chủ). Nhờ đó, khách hàng càng dễ bị thuyết phục bởi những “lời phán" tiếp theo sau đó và xem nhẹ những lỗi sai nhỏ có thể có.
Hiệu ứng Barnum ảnh hưởng đến chúng ta như thế nào?
Hiệu ứng này khiến chúng ta:
- Cho rằng những nhận xét tiêu cực không đúng với mình.
- Nghiêng về những phát biểu xu nịnh, tập trung vào điểm tích cực, bỏ qua hoặc giảm nhẹ điểm tiêu cực.
Hiệu ứng Barnum tốt hay xấu?
Giống như mọi sự vật hiện tượng khác, hiệu ứng Barnum cũng có 2 mặt đối lập. Hiệu ứng này chỉ thể hiện mặt tiêu cực khi chúng ta tin tưởng mọi thứ mù quáng, mà thiếu suy xét đến những yếu tố khác. Tin tưởng mù quáng khiến chúng ta phớt lờ những cảm xúc tiêu cực, dẫn đến bảo thủ và thiên kiến nhận thức. Chúng ta đánh giá sai về khả năng của bản thân ở thời điểm này. Chúng ta chối bỏ bản ngã để theo đuổi hình mẫu định sẵn dù chúng không phù hợp.
Ngoài mặt tiêu cực như đã kể ở trên, hiệu ứng Barnum đem lại lợi ích cho marketing và khảo sát thị trường, và có tác dụng cổ vũ chúng ta trong cuộc sống.
Hiệu ứng Barbum sử dụng rộng rãi trong đời sống với nhiều hình thức khác nhau. Việc sử dụng hiệu ứng này có thể là vô tình hay có chủ đích, phục vụ cho một mục đích nào đó.
Những trường hợp sử dụng hiệu ứng này có thể kể đến như:
- Xem tử vi, bói bài, xem chỉ tay
- Trắc nghiệm tính cách trên mạng
- Phỏng vấn nhân sự (bài test online)
- Phân tích thị trường
- Tìm hiểu thị hiếu khách hàng
- Khảo sát marketing
- Truyền thông và quảng cáo
Trong thương mại hàng hóa, hiệu ứng Barnum giúp nhãn hàng kết nối chặt chẽ với khách hàng, gia tăng lòng trung thành với thương hiệu và giữ chân khách hàng lâu hơn.
Áp dụng hiệu ứng Barnum hợp lý mang đến những lợi ích nhất định. Tuy nhiên để đạt được hiệu quả, chúng ta cần hiểu rõ cơ chế hoạt động của nó.
Để tạo ra hiệu ứng Barnum, chúng ta cần chú ý đến 3 yếu tố là:
- Lòng tin giữa người với người
- Cách thức khiến đối tượng tin vào điều bạn nói
- Tìm cách giữ niềm tin lâu dài.
Làm sao để tránh tác động tiêu cực của hiệu ứng Barnum?
Hiệu ứng Barnum có cả 2 mặt tốt và xấu. Chúng ta đón nhận mặt tốt vì xem thông (lá bài tử vi) như một nguồn năng lượng tích cực mỗi dịp năm mới xuân về, nhưng chúng ta tuyệt đối không tin mù quáng, ví dụ như: lá tử vi nói rằng năm nay bạn sẽ có bạn trai/bạn gái, điều này không có nghĩa là bạn không cần làm gì, tự khắc sẽ có người ấy xuất hiện và thương mình!
Hiệu ứng Barnum thành lập dựa trên sự cả tin, cảm giác thỏa mãn của con người. Do đó, hãy thực hiện những cách sau để bạn tránh rơi vào cái bẫy của hiệu ứng Barnum:
Luôn đặt bản thân vào trạng thái "hoài nghi"
Nếu bạn đọc một bài đánh giá với những kết luận chung chung, không có bằng chứng rõ ràng, thì hãy đặt ra nghi vấn. Có phải chỉ là sự trùng hợp ngẫu nhiên với kỳ vọng của bạn hay không? Luật nhân quả có đang xảy ra hay không? (ví dụ bạn tốt nghiệp loại giỏi, thì việc có tập đoàn lớn mời bạn về làm trợ lý giám đốc).
Không tin vào các sự kiện ngẫu nhiên
Không chỉ ở Việt Nam, mà ở phương Tây cũng có bói toán và dự đoán kết quả đội vô địch (lúc thì bạch tuộc tiên tri, lúc thì voi tiên tri, chó tiên tri...). Những việc đó có mặt tích cực của họ, bao gồm cả cá độ bóng đá. Chúng ta nên vận dụng kiến thức mà mình có (ví dụ xác suất thống kê) để trở thành người chiến thắng trong các trò chơi như vậy, không mê muội chìm đắm vào các trò đỏ đen.
Suy nghĩ chín chắn, thận trọng và luôn đặt mọi thứ lên bàn cân
Trước khi tin tưởng lời bói toán của một ai đó, bạn nên dành thời gian để suy nghĩ và phân tích vấn đề. Sau đó bạn hãy phân tích những mặt lợi và hại. Liệu chúng có mang đến hậu quả xấu? Liệu chúng có phải là trò bịp bợm và có thể giải thích theo logic? Thí dụ gần đây có một ông thầy tu giảng pháp rằng "nằm võng là mất phước vì đạp chân vào người đi qua trước mặt mình", bạn thử phân tích logic có hợp lý cả trong thế tục và tâm linh hay không?
Thăm dò từ những người khác
Trong thi nghiệm đầu bài, nếu học sinh trao đổi kết quả cho nhau, thí nghiệm sẽ thất bại. Sinh viên có thể nhận ra họ nhận được cùng một kết luận chung chung. Việc xác định lại thông tin với mọi người có thể giúp bạn thoát khỏi cái bẫy giăng sẵn của hiệu ứng Barnum.
Thông thường, do sự riêng tư nên chúng ta hiếm khi chia sẻ những vấn đề này với người khác. Cuối cùng, không ai nhận ra họ giống hệt nhau trong mọi tình huống. Một thí dụ trong môi trường công sở, lãnh đạo công ty hứa hẹn những người có kết quả tốt sẽ được tăng lương. Tuy nhiên rất ít người chia sẻ cho nhau về việc mình có được tăng lương hay không.
Thận trọng với bẫy marketing
Người làm marketing sẽ đánh thẳng vào tâm lý "ham của rẻ, khuyến mại khủng, một vốn bốn lời..." của bạn bằng những thông tin hứa hẹn nào đó. Họ dụ dỗ bạn sử dụng sản phẩm với nhiều ưu đãi đặc biệt dành riêng.
Hãy là người tiêu dùng thông thái, và chỉ mua đồ khi thật sự cần thiết, cân bằng với tài chính gia đình, thận trọng với các rủi ro sau này... Chắc chắn bạn không muốn mình là nạn nhân của hiệu ứng Barnum, hiệu ứng IKEA ...
FAQ - Hỏi đáp chuyên sâu
Hiệu ứng Barnum có thật không?
Theo Bách khoa toàn thư Britannica: “Hiệu ứng Barnum là hiện tượng xảy ra khi các cá nhân tin rằng những mô tả về tính cách áp dụng riêng cho họ, mặc dù thực tế là mô tả đó chứa đầy thông tin áp dụng cho tất cả mọi người”.
Tại sao mọi người lại bị ảnh hưởng bởi hiệu ứng Barnum?
Tâm lý học hiệu ứng Barnum dựa trên nhu cầu cơ bản của con người là tin vào những đặc điểm tích cực về bản thân. Ngay cả khi những tuyên bố tích cực là thực tế, sai sự thật hoặc mơ hồ, chúng ta vẫn đồng cảm với các tuyên bố đó vì nhưng năng lượng từ chúng khiến chúng ta cảm thấy dễ chịu.
Hiệu ứng Barnum ảnh hưởng đến khả năng phán đoán của con người như thế nào?
Hiệu ứng Barnum có thể dẫn đến sai sót trong phán đoán và ra quyết định, vì mọi người có thể tin rằng những tuyên bố mơ hồ hoặc chung chung thì chính xác hoặc có ý nghĩa hơn thực tế.
Bạn đã từng là nạn nhân của hiệu ứng Barnum?
Rất có thể bạn đã từng là nạn nhân của hiệu ứng Barnum lúc này hay lúc khác trong cuộc đời. Nếu bạn đã từng thử xem bói với lá số tử vi của mình hoặc cảm thấy rằng những suy nghĩ của thầy bói là đúng với bạn, bao gồm tính cách hoặc kinh nghiệm sống của bạn, thì bạn đã từng bị ảnh hưởng bởi hiệu ứng Barnum.
Thiên kiến hiệu ứng Barnum (Barnum effect bias) là gì?
Hiệu ứng Barnum là một thiên kiến nhận thức (cognitive biases) khiến một cá nhân chấp nhận một mô tả mơ hồ về các đặc điểm tính cách khi áp dụng cụ thể cho chính họ.
Hiệu ứng Barnum có phải là một ngụy biện?
Hiệu ứng này có thể giải thích một phần cho việc chấp nhận rộng rãi một số niềm tin và thực hành huyền bí, chẳng hạn như chiêm tinh, bói toán, đọc hào quang và một số loại bài kiểm tra tính cách. Nhà tâm lý học Bertram Forer ban đầu gọi nó là "ngụy biện xác nhận cá nhân" (fallacy of personal validation).
Hiệu ứng Barnum khuyên chúng ta điều gì?
Về khía cạnh tâm lý học, hiệu ứng Barnum đề cập đến sự cả tin của con người khi đọc những mô tả về bản thân. Trắc nghiệm tính cách đề cập đến những cách mà con người trở nên khác biệt và độc đáo, nhưng với cùng một mô tả và mọi người có xu hướng đánh giá mô tả đó là rất chính xác.
Làm thế nào có thể tránh được hiệu ứng Barnum?
Có nhiều cách giúp ngăn chặn hiệu ứng barnum làm sai lệch các đánh giá về tính cách. Một cách tiếp cận quan trọng là đảm bảo rằng các nhận định trong đánh giá là cụ thể và khách quan, thay vì mơ hồ và dễ diễn giải.
Hiệu ứng Barnum diễn ra thế nào ở nơi làm việc?
Bắt nguồn từ việc mọi người dễ bị xu nịnh và có xu hướng tin vào những nguồn thông tin chính thống, hiệu ứng Barnum nếu được thực hiện đúng cách, mọi người sẽ chấp nhận những điều chung chung vì có liên quan trực tiếp.
By Editing Team, TIGO Solutions
Phạm Tuệ Linh
Khám phá thêm các chủ đề sau
Guest Blogging: The Definitive Guide
