Akrasia và amygdala – kẻ giết người thầm lặng của thành công
Last updated: August 26, 2025 Xem trên toàn màn hình
Recommended for you
- 11 Feb 2024
Càng đọc càng thấm: 10 suy ngẫm sâu sắc từ nhà tâm lý học Carl Jung 2200 - 01 Oct 2024 "Tâm sinh tướng" là gì? 1621
- 10 Sep 2023 Định luật Murphy giải thích tại sao chúng ta luôn gặp xui xẻo vào những lúc tưởng thuận lợi 726
- 01 Oct 2021 Sự Tự Điều Chỉnh (Self-Regulation) Là Gì? Tại Sao Nó Quan Trọng? 598
- 09 Aug 2019 Nghịch lý Icarus - Nghịch lý nói hay làm dở (Good idea, bad execution) 558
- 01 Mar 2021 Ý nghĩa và bài học rút ra từ truyện thầy bói xem voi 512
- 04 Sep 2022 Hiệu ứng cánh bướm là gì? Ý nghĩa và tác động của hiệu ứng cánh bướm 496
- 10 Sep 2024 Cây dừa giữa giông bão: Bình tĩnh sống giữa trạng thái “VUCA” 490
- 01 Apr 2023 Bí quyết đàm phán tạo ra giá trị từ câu chuyện Chia Cam 485
- 12 Apr 2023 Phương pháp 6 chiếc mũ tư duy là gì? Vận dụng trong điều hành cuộc họp hiệu quả 471
- 19 Dec 2023 Hồi tưởng lạc quan (Rosy retrospection): Khi những quá khứ tươi đẹp có thể đe dọa đến tương lai của bạn 462
- 12 Feb 2025 Thành Công Không Chỉ Dựa Vào Chăm Chỉ, Trí Thông Minh Hay Tiền Bạc – Mà Cần "Căn Cơ" 452
- 12 Jun 2022 Marcus Aurelius: Hạnh phúc phụ thuộc vào chất lượng của những suy nghĩ 432
- 11 Sep 2024 Mindset, skillset, toolset là gì? 386
- 07 Aug 2019 Câu chuyện thanh gỗ ngắn và bài học kinh doanh cho Doanh nghiệp 379
- 13 Feb 2025 Căn Cơ Là Gì? Yếu Tố Quyết Định Thành Bại Trong Cuộc Sống 377
- 14 Sep 2024 11 Cơ Chế Tâm Lý Che Giấu Cần Nhận Diện Để Hiểu Bản Thân và Người Khác 377
- 23 Jun 2024 Người trí tuệ không tranh cãi ĐÚNG/SAI 365
- 02 May 2024 "Viên đạn bọc đường" là gì? Làm sao để nhận diện "viên đạn bọc đường"? 294
- 02 Oct 2023 OCEAN: Mô hình 5 tính cách Big Five 241
- 11 Sep 2022 Từ truyện “Thầy bói xem voi” tới quản trị bằng Tư Duy Hệ Thống 193
- 02 May 2024 Những trích dẫn hàng đầu của Albert Einstein để truyền cảm hứng và động lực 183
- 01 Jan 2025 Phương Pháp Shadow Work: Chìa Khóa Chữa Lành Và Phát Triển Bản Thân 171
- 05 Dec 2022 Hỏi 5 lần (5 WHYs) – Kỹ thuật "đào" tận gốc cốt lõi vấn đề 145
- 30 Aug 2024 Suy ngẫm: 30 nguyên tắc xử thế trong quan hệ xã hội 127
- 01 Nov 2024 Đừng Chỉ Làm Việc, Hãy Trưởng Thành: Bốn Bài Học Từ Thiền Nhật Bản 120
- 11 Mar 2024 30 câu hỏi về triết lý sống sách vở không dạy 118
- 01 Nov 2023 Lòng Tham Vi Tế: Khi Chúng Ta Chạy Theo Miễn Phí Mà Không Biết Đang Đánh Đổi Điều Gì 100
- 16 May 2024 Nghịch lý Allais: Khi con người không “lý trí” như kinh tế học tưởng 87
- 18 Jan 2025 Echoist là kiểu người gì? Echoist khác với người hướng nội và người ái kỷ như thế nào? 77
- 08 May 2024 Ghosting và Thao Túng Tâm Lý: Những Điều Gen Z Cần Biết để Bảo Vệ Bản Thân 75
- 22 Sep 2024 Hội chứng Zeigarnik – Tại sao những công việc dở dang "đọng" lại trong trí nhớ lâu hơn các công việc đã hoàn thành? 69
- 12 Aug 2025 Hội chứng Imposter Syndrome: Vì sao Quản Lý Dự Án giỏi lại luôn nghĩ mình không đủ giỏi? 53
- 13 Aug 2025 Hội chứng "imposter syndrome" là gì? 44
- 01 Jul 2020 8 Thiên Kiến Nhận Thức Mà Người Quản Lý Dự Án Cần Cảnh Giác 43
- 06 Dec 2025 Sức mạnh của phương pháp 30-for-30: Bạn đã bao giờ cam kết 30 ngày liên tục cho một mục tiêu? 33
- 08 Sep 2025 Tâm Lý Phản Kháng (Reactance): Vì Sao Càng Cấm, Người Ta Càng Muốn Làm? 30
- 05 Sep 2025 “Lời Khuyên”: Thuận lý thì ít, nghịch lý thì nhiều. Suy nghĩ không giống nhau thì không nên khuyên nhau. 21
- 02 Oct 2024 Lời sấm của Tào Tháo: "Đảo ngược lời khuyên của vợ, thành công ắt đến" 18
Có bao giờ bạn tự nhủ: “Mình sẽ làm việc này ngay sau khi nghỉ một chút”, rồi bất giác lướt điện thoại, xem video, và cuối cùng… chẳng làm gì cả?
Nếu có, bạn vừa trải qua akrasia – trạng thái biết điều gì tốt cho mình nhưng vẫn chọn điều ngược lại. Và đứng sau sự trì hoãn này chính là amygdala, vùng não chuyên khuếch đại nỗi sợ và rủi ro, âm thầm cướp đi vô số cơ hội thành công trong đời bạn.
Câu chuyện “5 giây” thay đổi cuộc đời
Mel Robbins từng là “nữ hoàng trì hoãn” ở đại học. Mỗi sáng, chuông reo, cô lại vùi đầu vào chăn: “Mai hãy bắt đầu…” Và ngày mai ấy chẳng bao giờ đến.
Một lần tình cờ, khi xem cảnh phóng tên lửa: “5, 4, 3, 2, 1 – bùng nổ”, Mel nảy ra ý tưởng: “Nếu áp dụng cho chính mình thì sao?”
Ngày hôm sau, khi chuông reo, cô đếm ngược “5, 4, 3, 2, 1”… rồi bật dậy, không để não kịp phản kháng. Khoảnh khắc đó sinh ra Quy tắc 5 giây – một phương pháp đơn giản nhưng đủ sức xoay trục cuộc đời cô. Từ thất nghiệp, nợ nần, Mel trở thành tác giả best-seller, diễn giả quốc tế chỉ trong 5 năm.
Vì sao não bộ thích trì hoãn?
Năm 1830, Victor Hugo đối mặt với thời hạn gấp rút cho tiểu thuyết The Hunchback of Notre Dame. Suốt một năm trước đó, ông mải mê tiếp khách và trì hoãn viết lách, khiến nhà xuất bản buộc phải ấn định hạn chót chỉ còn chưa đầy 6 tháng.
Để ép bản thân tập trung, Hugo khóa hết quần áo vào rương, chỉ giữ lại một chiếc khăn choàng. Không thể ra ngoài, ông buộc phải ở nhà và viết mỗi ngày. Nhờ chiến thuật này, tác phẩm hoàn thành sớm hơn 2 tuần, xuất bản vào 14/1/1831.
Akrasia hay "để mai tính": Vấn đề muôn thủa của nhân loại
Nhân loại đã biết đến sự trì hoãn suốt nhiều thế kỷ. Ngay cả các nghệ sĩ sáng tác nhiều như Victor Hugo cũng không hề “miễn nhiễm” với những yếu tố gây xao nhãng trong cuộc sống thường ngày. Thói quen này đã được các nhà hiền triết người Hy Lạp cổ đại cách đây 2 ngàn năm nhận diện và đặt ra một từ riêng: Akrasia.
Câu chuyện của Hugo cho thấy vấn đề Akrasia – trạng thái biết việc cần làm nhưng vẫn chọn việc khác, hay chính là sự trì hoãn và thiếu tự chủ. Đây là trở ngại muôn thuở mà con người, kể cả những thiên tài, đều phải đối diện.
Tim Pychyl (Carleton University) chỉ ra: trì hoãn không phải là kém quản lý thời gian, mà là kém quản lý cảm xúc.
Khi gặp việc khó, amygdala sẽ bật cảnh báo: “Nguy hiểm, lo lắng, chán nản”, và kéo bạn sang việc dễ chịu hơn như ăn uống, giải trí. Trong khi đó, vỏ não trước trán – nơi quyết định mục tiêu – phản ứng chậm hơn, yếu hơn. Chỉ cần bạn do dự vài giây, amygdala sẽ thắng.
Đó là lý do 5 giây hành động ngay trở thành vũ khí, chặn đứng sự thao túng của amygdala.
Akrasia - Hiệu ứng "để mai tính"
Akrasia nghĩa là gì?
Từ tiếng Hy Lạp 'akrasia' thường được dịch theo nghĩa đen là 'thiếu tự chủ' (lack of self-control), nhưng nó đã được sử dụng như một thuật ngữ chung để chỉ hiện tượng được gọi là yếu đuối về ý chí, hoặc mất kiểm soát, khuynh hướng hành động trái với phán đoán đã được cân nhắc của bản thân về việc nên làm gì.
Tại sao ta biết lên kế hoạch nhưng không hành động?
Nguyên nhân nằm ở “sự thiếu nhất quán theo thời gian” (time inconsistency) – xu hướng não bộ ưu tiên phần thưởng tức thì hơn lợi ích lâu dài.
Khi lập kế hoạch giảm cân, viết sách hay học ngoại ngữ, ta hình dung về tương lai và chọn hành động có lợi lâu dài. Nhưng khi đến lúc thực hiện, ta lại chỉ quan tâm đến hiện tại và chọn phần thưởng nhanh chóng.
Các nghiên cứu chỉ ra: con người hiện tại luôn thích sự hài lòng ngay hơn những thành quả hứa hẹn trong tương lai. Vì thế, tối nay ta có thể tràn đầy động lực, nhưng sáng hôm sau lại rơi vào nhịp cũ.
"Thuốc kháng" trị AKRASIA như thế nào?
Não bộ ưa phần thưởng trước mắt hơn lợi ích lâu dài. Vì xu hướng này, ta thường phải áp dụng những chiến thuật kỳ lạ mới hoàn thành công việc – như Victor Hugo phải cất hết quần áo để viết sách. Dù vậy, việc xây dựng các chiến lược ràng buộc vẫn rất đáng giá nếu bạn thực sự coi trọng mục tiêu.
Aristotle đã đưa ra khái niệm đối lập với akrasia là enkrateia. Nếu akrasia là xu hướng sa vào trì hoãn, thì enkrateia nghĩa là “làm chủ bản thân”. Lập kế hoạch cho hành động, giảm mâu thuẫn khi bắt đầu thói quen tốt, và áp dụng “ý định thực hiện” là những bước đơn giản giúp bạn tiến gần hơn tới enkrateia thay vì akrasia.
Khoảng cách giữa “nghĩ” và “làm”
Nhà văn Liu Run viết:
Nhưng đa số chúng ta chết ngay ở chữ đó.
- Elisha Gray chỉ vì nộp muộn bằng sáng chế một ngày mà để Graham Bell trở thành cha đẻ điện thoại.
- Hàng triệu ý tưởng vĩ đại chết yểu vì não bộ tìm được lý do để trì hoãn.
- Ngược lại, những người hành động ngay – như Jack Welch ở General Electric – biến lời phàn nàn của khách hàng thành cải tiến chỉ trong một tuần. Tốc độ ấy biến GE từ bờ vực phá sản thành đế chế 400 tỷ đô.
Keystone habit - Viên đá lăn mở đường
Charles Duhigg gọi đó là keystone habit – thói quen khởi đầu. Một hành động nhỏ, như đẩy viên đá đầu tiên, sẽ kéo theo cả chuỗi thay đổi lớn.
Nhà khoa học Alexander Lyubishchev chỉ bằng thói quen ghi chép thời gian suốt 56 năm, đã để lại hơn 70 công trình khoa học, 10 triệu từ trải rộng từ toán đến triết học. Ông chưa bao giờ để chữ “do dự” chen vào.
Trong phim Green Book cũng có câu thoại đáng nhớ: “Có quá nhiều người thất vọng với cuộc đời chỉ vì họ không dám bước bước đầu tiên.”
Khi con đường chỉ mở ra cho người DÁM BẮT ĐẦU
Moses trong Kinh Thánh phải dám đặt chân xuống Biển Đỏ, thì biển mới tách ra. Cuộc đời cũng vậy: đường chỉ hiện ra khi bạn hành động.
Một nghiên cứu của Harvard Business School cho thấy: những người ra quyết định trong 9 giây đầu hiệu quả cao hơn 25% so với người suy nghĩ lâu. Vì sao? Vì họ không cho nỗi sợ chen vào.
Francis Bacon từng nói: “Phương pháp tối ưu nhất chính là bắt đầu ngay bây giờ.”
Quy tắc 5 giây: Cách đánh bại amygdala
Mel Robbins giải thích: “Khi hành động ngay sau 5 giây đếm ngược, bạn tước đi quyền kiểm soát của nỗi sợ và quán tính. Bạn trở thành chủ nhân của chính mình”.
Trong tâm lý học, đây là hiệu ứng Zeigarnik – bộ não ghét việc bỏ dở. Khi bạn đã khởi động một việc, nó sẽ thôi thúc bạn hoàn thành.
Chỉ cần 5 giây:
- Bạn thắng được bộ não lười.
- Bạn khẳng định: “Tôi kiểm soát cuộc đời tôi.”
- Bạn gieo hạt cho sự tự tin và kỷ luật.
Kết: Không thể chống hoàn toàn, nhưng có thể giảm ma sát (friction) của tính trì hoãn
- Đừng chờ điều kiện hoàn hảo.
- Đừng ảo tưởng “ngày mai rảnh hơn”.
- Đừng để 5 giây do dự cướp mất cơ hội.
Akrasia và amygdala chính là kẻ giết người thầm lặng của thành công. Và bạn có thể hạ gục chúng chỉ bằng một vũ khí giản dị: quy tắc 5 giây.
Tham khảo:
- https://www.facebook.com/tamlyhocofficial
- https://ybox.vn
- https://tamlyhoctoipham.com
Khám phá thêm các chủ đề sau
Đọc thêm: Hướng dẫn hợp tác viết bài (guest blogging)
Các chủ đề được quan tâm nhiều nhất
CHIA SẺ BÀI VIẾT
Mới cập nhật